Gia phả Arabica: Những cái tên làm nên thương hiệu thượng hạng

Một trong những giống cà phê phổ biến và được yêu thích nhất tại Châu Phi. Vào những năm 1930, SL-28 được canh tác lần đầu tại Kenya, không lâu sau thì phân bố rộng rãi trên các khu vực khác của Châu Phi. Về đặc tính, SL-28 có khả năng chịu hạn hán tốt nhưng năng suất không cao bởi mẫn cảm với các bệnh thường gặp của cây cà phê, đặc trưng khi quả chín có màu đỏ và hạt to rõ hơn mức trung bình. Tách cà phê tạo bởi SL-28 thường có hương vị trái cây dễ chịu của phúc bồn tử.

Một trong những giống cây thuần Arabica có vai trò quan trọng về mặt văn hóa và di truyền trên thế giới. Nói vậy là bởi, Bourbon không chỉ là giống cà phê cổ mà còn ít bị lai tạo. Hạt từ cây có chất lượng cao nên Bourbon từng được xem là thước đo cho sự chuẩn mực xuyên suốt chiều dài lịch sử ngành cà phê. Hương vị của giống cây này tinh tế, phức tạp và đầy khác biệt với vị chua thanh và ngọt nhẹ dễ dàng cảm nhận. Thưởng thức tách cà phê làm từ Bourbon, bạn có thể bắt gặp những nốt hương hấp dẫn như vanilla, caramel, táo, lê, gỗ sồi, tuyết tùng hay mạch nha,…
Về nguồn gốc, cái tên Bourbon vốn bắt nguồn từ tên của một hòn đảo nằm ở giữa Ấn Độ Dương – nơi những nhà truyền giáo người Pháp mang hạt giống từ Yemen về trồng từ những năm 1700. Về đặc điểm tự nhiên, Bourbon thường có lá rộng, quả & hạt tròn và sản lượng cao hơn Typica 20-30% (dù giống cây này dễ bị sâu bệnh và có sức chống chịu kém). Đặc trưng khác biệt của cây Bourbon là có thể tạo quả màu hồng, vàng hoặc cam – khác với hầu hết các cây cà phê vốn có quả màu đỏ khác.

Dòng cà phê nổi tiếng với chất lượng ấn tượng và khả năng chống bệnh nấm quả, được trồng tại vùng núi cùng tên ở Jamaica (một trong những vùng trồng cà phê cao cấp nhất thế giới). Hơn thế, Blue Mountain cũng là một trong những loại cà phê đắt nhất và được tìm kiếm nhiều nhất bởi những người yêu cà phê. Sự hiếm có của giống cà phê này khiến mỗi bao cà phê chính gốc đều phải được Ủy ban Công nghiệp Cà phê (Coffee Industry Board – CIB) kiểm tra và chứng thực trước khi dán nhãn Blue Mountain.
Bởi danh tiếng về hương vị của mình, gốc gác Typica của Blue Mountain dường như ít được ai biết đến. Blue Mountain sinh trưởng tốt ở những vùng cao, bất kỳ sự thay đổi nào cũng có thể khiến hương vị cà phê thay đổi đáng kể. Hương vị của cà phê Blue Mountain được đánh giá là tinh tế, đậm đà với vị ngọt dễ chịu như kem. Giống cà phê này cũng sở hữu cấu trúc hương vị khá phức tạp, không chỉ thoảng hương chocolate mà còn có nốt chua nhẹ nhàng và gần như không có vị đắng.

Là đột biến tự nhiên của giống Bourbon với một biến đổi gen làm cây lùn hơn bình thường, Caturra thừa hưởng toàn bộ những ưu điểm về năng suất và chất lượng hạt. Caturra có 2 giống: quả vàng và quả đỏ - đều là giống cây mọc thấp nên có thể dễ dàng được thu hoạch bằng tay. Giống cây này phổ biến ở Colombia, Brazil và Trung Mỹ.

Catimor được tạo thành nhờ việc lai chéo của giống cà phê Timor và Caturra nên có sự cân bằng hoàn hảo giữa ngọt và chua trong hương vị. Đây là một trong số các cây cà phê mang lại giá trị kinh tế cao nhất với sức sống mạnh mẽ, khả năng chống bệnh gỉ sắt và đặc điểm sinh trưởng vượt trội. Nhìn bề ngoài, Catimor có dáng thấp giống cây chè, thân cây phân nhánh và lá có màu đỏ nhạt khi còn non. Nếu trồng ở vị trí cao, cây có thể mang lại chất lượng hạt hoàn hảo.
Catimor thường được chia thành 3 giống phụ bao gồm: Catimor T-8667 (giống cà phê có thân cây ngắn nhưng cho quả và hạt to); Catimor T-5269 (giống cây khỏe mạnh, phát triển tốt ở độ cao 600-900m so với mực nước biển cùng lượng mưa hơn 3000mm mỗi năm) và Catimor T-5175 (giống cà phê năng suất cao, nhưng không thích nghi được điều kiện phát triển ở những nơi quá thấp hay quá cao).

Hình thành qua quá trình lai tạo của 2 giống cà phê Caturra và Mundo Novo, Catuai có năng suất cao hơn cả giống Bourbon. Ngoài ra, Catuai có quả màu vàng đặc trưng, dáng cây nhỏ và thấp nên tạo thuận lợi cho quá trình chăm sóc. Hiện nay, giống cà phê này chiếm đến 50% diện tích trồng cà phê tại Brazil.

Geisha bắt nguồn từ thị trấn Gesha ở phía tây Ethiopia. Đây là giống cây có khả năng chống chịu bệnh gỉ sắt và phát triển tối ưu ở những khu vực cực kỳ cao. Geisha gây ấn tượng với hương vị phức tạp và tinh tế, không chỉ trong trẻo hương hoa quả mà còn cân bằng giữa vị ngọt thanh nhã và vị chua nhẹ nhàng. Không lạ gì khi đây là cái tên luôn dẫn đầu danh sách những dòng cà phê cao cấp nhất.

Đại diện tiêu biểu cho cây cà phê chất lượng cao ở khu vực Trung Mỹ. Java là giống cây có tiềm năng hương vị cao, năng suất vừa phải và sức đề kháng mạnh mẽ khi có thể chống lại bệnh nấm quả trên cây cà phê (Coffee Berry disease). Về hình thái, quả và hạt của dòng Java thuôn dài, còn lá non có màu nâu đồng.

Giống cà phê đầu tiên được chọn phát triển để chống lại bệnh gỉ sắt, dù rằng ngày nay nó tiềm ẩn nguy cơ mắc các chủng mới của bệnh. Nhờ khả năng chống chịu bệnh và năng suất cao, Kent được trồng đại trà ở nhiều nước. Tuy nhiên, người ta tin rằng đây là giống cây Typica cao có khởi nguồn từ Ấn Độ. Kent còn có một phiên bản gọi là K7 rất phổ biến ở Kenya.

Một trong những cái tên chất lượng và đắt đỏ nhất trong thế giới cà phê. Tên gọi của giống cà phê này bắt nguồn từ chính nơi cảng đã mang cà phê đi khắp thế giới – cảng Mocha, Yemen.
Moka (hay còn gọi là Mocha) được yêu thích bởi vị đặc trưng chua thanh đượm mùi hoa trái xen lẫn nốt đắng nhẹ, hương ngọt tinh tế và thoang thoảng béo từ lớp dầu trên hạt. Tuy vậy, giống cây này cũng khá đỏng đảnh vì khó trồng và cho năng suất thấp, chỉ sinh trưởng ở độ cao từ 1500m trở lên.

Kết quả lai tạo tự nhiên giữa Typica và Bourbon, được tìm thấy ở Brazil vào những năm 1940. Đặc trưng của Mundo Novo là chiều cao ấn tượng của cây. Cây được trồng rộng rãi bởi cây có thể trạng khỏe, khả năng chống chịu sâu bệnh tốt và năng suất cao. Tuy vậy, thời gian trồng cần dài hơn các giống cây khác để có năng suất đạt chuẩn. 

Một dạng đột biến lùn của Bourbon được phát hiện vào năm 1949 tại El Salvador. Ngày nay, Pacas chiếm khoảng 25% sản lượng cà phê của quốc gia này. Về đặc điểm, giống cà phê Pacas có quả chín màu đỏ, cây mọc thấp nên dễ dàng thu hoạch. Vì chất lượng có nhiều điểm tương đồng Bourbon, Pacas cũng khá được ưa chuộng đối với những người yêu cà phê.

Giống cây lai giữa Pacas và Maragogype này thừa hưởng ưu điểm từ cây bố mẹ nên có kích thước lá, quả và trái rất to nhưng khả năng chống chịu sâu bệnh kém. Khi thưởng thức cà phê Pacamara, người dùng dễ nhận thấy vị ngọt nổi bật của hoa trái, thảo dược và chocolate vô cùng quyến rũ.

Bên cạnh Bourbon, Typica là 1 trong 2 giống thuần tiêu biểu của Arabica và thường được xem là tiêu chuẩn khi người ta đánh giá chất lượng, hương vị của các loại hạt cà phê. Bởi đặc tính di truyền, Typica có chứa nhiều axit malic cho vị chua thanh giống vị táo nên rất kích thích vị giác. Kết hợp cùng nốt đắng dịu và ngọt nhẹ nơi đầu lưỡi, Typica mang đến tổng hòa hương vị vô cùng đa dạng và quyến rũ.
Về hình thái, cây cà phê Typica có lá màu vàng đồng, quả cà phê dài và bắt mắt hơn Bourbon với màu đỏ khi chín. Mặc dù quả có chất lượng cao, sản lượng Typica lại khá thấp vì khả năng chống chịu bệnh kém, dễ dàng bị tấn công bởi các loài sâu bệnh như bệnh gỉ sắt trên cây cà phê.
Bàn về nguồn gốc, Typica đã có một cuộc hành trình dài trước khi được thương mại hóa rộng rãi trên toàn thế giới. Khoảng vào thế kỷ 17, hạt giống Arabica được người Hà Lan mang từ Yemen đến Ấn Độ, rồi từ Ấn Độ đến đảo Java (Indonesia) giúp hình thành dòng giống Typica. Kế tiếp, các cây Typica được đưa đến những viện nghiên cứu ở Châu Âu và sau đó, lan rộng khắp lục địa Châu Mỹ dọc theo các tuyến đường thương mại thuộc địa trong thế kỷ 18.

Tương tự Caturra và Pacas, Villa Sarchi là đột biến lùn tự nhiên của Bourbon. Những năm 1950-1960, người ta phát hiện loài cây này tại Costa Rica và sau đó lựa chọn phả hệ cho nó (lựa chọn từng cây qua các thế hệ kế tiếp). Tuy vậy, nó không được trồng rộng rãi ngoài Costa Rica. Điểm yếu của giống cây này là thể trạng yếu, dễ mắc phải hầu hết các loại sâu, bệnh.